Heemkunde is de studie en de daaruit voortgekomen kennis van de mens en zijn leefomgeving.
Wij bekommeren ons met de zorg vóór en de ontsluiting ván het cultureel erfgoed van onze streek en onze bewoners. De evolutie van het dagelijkse leven, met zijn gebruiken en waarden, visie en maatschappelijke toestand, is hierbij een belangrijk aspect.

Ons doel als sectie Heemkunde, is het bevorderen van de belangstelling en het vergroten van kennis voor de facetten in het verleden en het heden. Wij proberen de geschiedenis van de hele gemeente Stein levendig te houden, door het verrichten van studie, archiefonderzoek, het uitgeven van publicaties, het houden van lezingen en door het inrichten van exposities.

Op de foto: herinneringen ophalen en oude verhalen herleven tijdens een van onze fotopresentaties.

Wij beschikken over eigen archieven, maar maken ook gebruik van de archiefdiensten van de overheid.
Naast de andere Secties binnen onze stichting is de Sectie Heemkunde als bewaarder van het lokaal erfgoed een belangrijke cultuurdrager binnen de gemeente Stein. Vooral omdat de thema's waar de heemkunde zich mee bezig houdt, in sterke mate aansluiten bij de belevingswerelden en interessegebieden van de plaatselijke bevolking.

Iedereen is van harte welkom tijdens onze bezoektijden in het museum: 
Maandag 19.00 - 22.00 uur
Woensdag 13.30 - 16.30 uur

Het Huis Ter Bruggen, oftewel "Het Slotje" in Stein is herbouwd. De bouw van dit unieke historische monument heeft ongeveer een jaar geduurd en is in nauwe samenwerking tussen Peter Pantus en Jos Drubers tot stand gebracht.

Aan de hand van analyse van historische foto's, kadastrale gegevens en artikelen en tekeningen van onder meer pater Munsters, is dit kleine kasteeltje gereconstrueerd. En het resultaat mag er zijn. De reconstructie van het gebouw geeft een goed beeld van het kasteeltje dat in vroegere tijden in Stein aan de westrand van het dorp Stein heeft gestaan, tussen het centrum van het dorp en het stroomgebied van de Maas.

Van dit kasteeltje is in de loop van de 20e eeuw slechts een boerderij overgebleven tot het in de jaren vijftig van de vorige eeuw volkomen was vervallen en vervolgens is afgebroken. (zie foto hieronder, klik voor vergroting)

De makers van het nieuwe Huis Ter Bruggen hadden het kasteeltje graag weer op de oorspronkelijke plek gezien, in "het Broek", bij de Brugstraat in Stein. Helaas. Het is tot nu toe nog niet verder gekomen dan een 3D-impressie. Maar wel een 3D-opname, waarvan we mogen aannemen dat het in grote mate overeenstemt met het oorspronkelijke kasteeltje, dat ooit in Stein heeft gestaan.

Voor meer achtergrondinformatie over het Slotje <KLIK HIER>

Klik op de afbeelding hieronder om het filmpje te zien (dat ook op de facebookpagina van Peter Pantus en van Stichting Erfgoed Stein staat)

Op de foto boven: vrijwilligers van de sectie Heemkunde aan de slag in het Steinse museum, klik voor vergroting.

Louis Bours (foto) zet zich vele uren in voor Stichting Erfgoed Stein om materiaal te digitaliseren. "De heemkunde waakt er voor dat de lokale geschiedenis, ons erfgoed, niet verloren gaat". 

Lees het verhaal van Louis op www.datmaaktsteinvoormij.nl

Louis kan nog een paar helpende handen gebruiken. Wil je helpen? Meld je dan bij Stichting Erfgoed Stein via heemkunde@stichtingerfgoedstein.nl. 

Alle hulp is welkom!

Foto: Jan Smeets november 2018: Julianakanaal met Brug Stein gezien vanaf de bocht bij Meers.

Binnen Stichting Erfgoed Stein, welke zich ten doel stelt het behoud en toegankelijk maken van het cultuurhistorisch erfgoed van de gemeente Stein, zijn verschillende secties (bestaande uit heel wat vrijwilligers) actief bezig met het verwezenlijken van deze doelstelling. Zo is er naast de sectie Archeologie, Museum, Kasteelruïne Stein en Kloosterkerkhof ook de sectie Heemkunde.

Een van de vele onderwerpen, waaraan binnen deze sectie aandacht wordt geschonken is de geschiedenis van het Julianakanaal, dat door de gemeente Stein loopt.

Vrijwilliger van deze sectie en amateurfotograaf Jan Smeets heeft hier de laatste jaren heel wat onderzoek naar gedaan. Omdat hij in de directe buurt van “’t Kanaal” woont is zijn interesse voor dat Julianakanaal reeds jaren geleden begonnen tijdens zijn wekelijks wandelronde langs het kanaal.
Daarbij genoot hij aanvankelijk vooral van de relatieve stilte langs de jaagpaden, de bijzondere plantengroei langs de oevers, en de verschillende watervogels, die zich vooral in de winter in grote getalen op het brede stuk in de bocht van Meers laten zien.
Eenmaal met pensioen kreeg hij nog meer belangstelling voor deze bijna natuurlijke parel in de gemeente, waardoor hij zich ging verdiepen in de ontstaansgeschiedenis en aanleg.

Die gepassioneerdheid bracht hem er eind 2014 toe om gewapend met zijn fototoestel de verruiming van het Julianakanaal in woord en beeld vast te leggen voor het nageslacht.
Dit resulteerde niet alleen in een regelmatige verslaglegging via de kabelkrant van Lokale Omroep Stein, maar ook in een dynamische foto-show van de verruimingswerkzaamheden, die tijdens de expositie 80 jaar Julianakanaal in september 2015 bij Stichting Erfgoed Stein en Stichting Streekmuseum Elsloo door een groot aantal bezoekers konden worden bekeken.
Ook het zich momenteel in de eindfase bevindende project Passeervak Noord bij Elsloo (onderdeel van het totaalproject Verruimen Julianakanaal) werd in weer en wind, vanaf start tot dit moment door hem gevolgd. Het resultaat hiervan is voor het nageslacht vastgelegd op meer dan 3500 foto’s.

(na starten video, klik op icoon rechts voor volledig scherm)

Deze documentaire uit 1918 over Zuid-Limburg bestaat uit vier delen. Oorspronkelijk waren ze bedoeld voor het onderwijs. 

De film "Maastricht" bevat beelden van de Maas, de (binnen)stad en de Sint Pietersberg. 

"Landbouw en veeteelt in Limburg" toont het glooiende Limburgse landschap met zijn boerenhoeven. 

"Mergel-industrie" is een reportage van een belangrijke Limburgse bedrijfstak. In de mergelrotsen in Zuid-Limburg zijn gangen uitgehouwen voor het winnen van mergelsteen, dat al eeuwen wordt gebruikt voor het bouwen van huizen. De mergel wordt gezaagd en daarna vervoerd in treinen en boten. Fijne mergel wordt gebruikt als meststof.

"Valkenburg en omgeving" begint met idyllische plaatjes van Valkenburg en omgeving. Daarna gaan we met de trein van Valkenburg naar het Vierlandenpunt bij Vaals en passeren o.a. Bemelen, Gronsveld, St. Geertruid, Mheer, Gulpen en Slenaken.

Eind vorig jaar is de gemeente samen met vrijwilligers (van o.a. Stichting Erfgoed Stein) gestart met het opstellen van een erfgoedbeleid. Hierin komt te staan hoe wij met het cultuurhistorische erfgoed omgaan, zodat dit zo goed mogelijk behouden blijft voor komende generaties.

Inmiddels heeft de selectie van het meest waardevolle erfgoed plaatsgevonden en is beleid opgesteld hoe om te gaan met dit erfgoed. Op www.gemeentestein.nl/erfgoed kunt u de diverse documenten vinden en de lijsten van de geselecteerde bouwwerken, kleine monumenten en de landschapselementen.

Klik op onderstaande artikelen uit de Limburger om hele artikel te lezen.

Vervolgproces
De Steinse gemeenteraad heeft in maart 2019 het erfgoedbeleid behandelt. Belangrijk om te weten is dat het waardevolle erfgoed door middel van een bestemmingsplan of omgevingsplan beschermd gaat worden. Dit plan bevat regels over hoe om te gaan met beschermd erfgoed en wordt pas opgesteld nadat de gemeenteraad het erfgoedbeleid heeft vastgesteld.

Voorafgaand aan vaststelling van het bestemmingsplan of omgevingsplan (naar verwachting eind 2019) wordt een inloopbijeenkomst georganiseerd waarbij de gemeente belanghebbende inwoners nadere toelichting geeft. Ook bestaat tijdens de procedure de mogelijkheid tot het indienen van zienswijzen. De data van de bijeenkomst en inspraak zullen we tijdig via diverse kanalen publiceren, waaronder Weekblad VIA Limburg en onze website. 

Feiten & cijfers
Stein telt 2 dorpsgezichten Elsloo en Urmond) en 66 monumenten met rijks­bescherming.

De lokale erfgoedlijst omvat:

• 550 gebouwen, waarvan 100 zeer waardevolle, 200 waardevolle en 250 vrij waardevolle.
• 59 kruisen, kapellen en elementen als tuinmuren en bakhuisjes, waarvan 20 monumentale.
• 43 landschapsgebieden waarvan de historische structuur nog bestaat.
• 135 landschapselementen zoals bos, houtwal en park.
• 777 bomen en struiken als vlechtheg en hakhoutsloof.
• wegen en paden, waterlopen en dijken, veedriften, holle wegen, landweren en graften.archeologische vondsten, relicten en archeologisch waardevolle gebieden.
• 20 historische nederzettingsstructuren, waarvan 13 waardevol en 7 zeer waardevol.

Er is een geografische erfgoedkaart die Stein wil ontwikkelen tot een digitaal erfgoedsysteem met verhalen van inwoners.
De komende drie jaar is telkens 30.000 euro subsidie beschikbaar voor behoud van erfgoed.

De inventarisatiekaart van Erfgoed in de gemeente Stein is bereikbaar via deze link > buro4-nl.wixsite.com/stein of klik op onderstaande afbeelding.

Het project “Weet je nog” is een project voor en door ouderen om herinneringen aan toen te organiseren in de diverse woonzorgcentra in de gemeente Stein. Herinneringen in de vorm van een beamerpresentatie van foto’s van toen, documenten en materialen. Tijdens de presentatie wordt uitvoerig stilgestaan bij de vele fragmenten en worden verhalen van toen gedeeld met de ouderen.

Woonzorgcentrum De Moutheuvel vindt u aan de Heerstraat-Centrum 45 in Stein. Iedereen is van harte welkom bij deze eerste presentatie.
Dit project hebben we, als Stichting Erfgoed Stein, kunnen realiseren met financiële steun van het Oranje Fonds, Fonds Sluyterman van Loo, Stichting Pape-fonds en de Stichting Kruiswerk Stein.

Binnen de Sectie Heemkunde van de Stichting Erfgoed Stein zijn diverse archieven en collecties voor de bezoeker te raadplegen.

Naast kerkgenootschappen en deels gemeentelijke archieven worden hier ook particuliere archieven bewaard, zoals archieven van verenigingen, stichtingen, families en personen. Daarnaast zijn bij ons de kerkelijke registers van alle omliggende dorpen raadpleegbaar; van Elsloo, Meers, Stein, Urmond, Berg a/d Maas en Nattenhoven.

Dankzij de privé-collectie van Zef Kersemakers beschikken wij over meer dan 65.000 bidprentjes, een uitgebreide beeldbank en een bibliotheek van bijna 2000 boekwerken.
Ook kunt u bij ons terecht voor informatie rondom de kadastrale bewoningsgeschiedenis.

Onderzoek binnen de archieven en collecties worden niet door ons gedaan, maar door de bezoekers zelf. Met behulp van de zoekfuncties op onze locale pc's, kunt u naar personen zoeken, archiefinventarissen inzien, de bibliotheekcatalogus raadplegen en oude foto’s bekijken. Ook scans zijn gratis ter inzage in onze Studiezaal.

Tijdens onze openingsuren is er altijd iemand aanwezig, die u verder op weg kan helpen bij vragen en problemen tijdens uw onderzoek.

In ons totale bibliotheekbestand bevinden zich bijna 2000 naslagwerken op historisch gebied. Er is de laatste jaren hard gewerkt om alle boeken en andere informatiebronnen digitaal te categoriseren. Dit project is bijna voltooid.

Wegens plaatsgebrek in ons museum bevinden de boeken zich momenteel in het archief van Born/Sittard. De boekwerken die wel binnen onze locatie zijn, betreffen vooral de boeken met betrekking tot geschiedenis van de Gemeente Stein.

Bent U op zoek naar een boek dat wel in ons bestand voorkomt maar niet in huis is, dan kunnen wij dit boek voor U eventueel reserveren.

Om een goede start te kunnen maken in Uw genealogisch onderzoek naar Uw voorouders krijgt U te maken met belangrijke richtlijnen.
Natuurlijk kunt U veel vinden op het internet, doch richtlijn nr. 1 is: Neem nooit zomaar informatie over van derden. Er kunnen onbewust veel fouten of onwaarheden in verwerkt zijn.

Wij beschikken over een database die gevuld is met genealogische feiten en scans uit de directe parochie registers. Om u een idee te geven over de omvang:
± 158.000 huwelijken,
± 680.000 dopen, en
± 291.000 overlijdens 
en van de Burgelijke Stand: 667.000 geboorten, 204.000 huwelijken en 734.000 overlijdens.

Losse communie/vormsel inschrijvingen uit de kerkregisters van Stein
Vanuit deze database is het mogelijk om kopieën aan U te verstrekken. U bent dus bij ons in de studiezaal aan het juiste adres. 
Wij helpen U graag op weg naar een gedegen onderzoek met alle bijkomstigheden die hierin van belang zijn.

Niet alleen onze archieven, de overheidsarchieven, foto's of archeologische vondsten zijn de belangrijkste bronnen uit het verleden, maar juist ons gemeenschappelijk geheugen. Denk maar eens aan de verhalen van vader op zoon en van moeder op dochter.
Omdat wij er in geloven dat we met zijn allen meer weten dan één, is de Stichting Erfgoed Stein en omstreken benieuwd naar uw verhalen.

Uw verhalen kunnen overlevingsverhalen zijn, maar het is ook de ideale gelegenheid om uw eigen geheugen te delen met een groot publiek. Dus weet u bijvoorbeeld alles over de middeleeuwse geschiedenis of heeft u mooie verhalen over de Tweede Wereldoorlog van Stein en zijn aangrenzende dorpjes, dan nodigen wij u van harte uit om deze verhalen met ons te delen.

Met u goedkeuring kunnen wij ze dan eventueel plaatsen op onze website.
Op dit moment zijn er al enige verhalen van bezoekers te lezen op onze website en wij hopen dat u ook uw steentje wil bijdragen. Ons regionaal erfgoed wordt namelijk niet alléén door ons in stand gehouden, maar ook door U.

De Heemkundeafdeling van de Stichting Erfgoed Stein participeert al sinds enkele jaren in het “Aezel Projek”
ofwel “Archief voor Erfgoed van Zuid-Nederlandse Eigendommen en Leefgemeenschappen”.
De deelname door onze Heemkunde afdeling heeft tot doel de versnipperde erfgoed-informatie in Stein (Elsloo, Stein en Urmond-Berg)
te digitaliseren, te bundelen en voor het brede publiek beschikbaar te stellen via het internet.
Datzelfde initiatief is ook al genomen in 60 andere dorpen en steden in Limburg, van Vaals tot Venlo.

Om dit project uit te voeren moeten eerst vele documenten worden gedigitaliseerd. Het digitaliseren van deze erfgoed-informatie is een immense klus. Helaas is er ook nog geen digitaal platform waar deze gegevens met het publiek gedeeld kunnen worden, met als gevolg een veelheid aan kleine websites met versplinterde kennis.

Dankzij de inzet van vele vrijwilligers binnen de Sectie Heemkunde en de bijdrage van onze lokale bevolking zijn wij in bezit van een groot bestand aan historisch beeldmateriaal.

Onder de naam "Kenne weer de Steindenaere nog?" is er in 2013 een start gemaakt met fotopresentaties binnen het Verzorgingstehuis De Moutheuvel in Stein.
Het doel van dit project is:

• om de namen van personen op foto's te achterhalen,
• oude gebouwen en locaties te achterhalen,
• oude verhalen naar voren te laten brengen,
• het werven en het kunnen digitaliseren van oude foto's,
• maar bovenal ook om ouderen een plezierige bijeenkomst te verzorgen.

Het mes snijdt dus aan twee kanten. Gebleken is dat er grote belangstelling bestaat voor dit soort bijeenkomsten.

Bent U op zoek naar een specifieke afbeelding die U graag duidelijk wil bekijken, dan kan dat binnen onze studiezaal. Ook is het mogelijk om een fotokopie bij ons te bestellen.

Een bidprentje bevat heel veel genealogische informatie en zegt hierdoor dus vele malen meer dan wij denken. Onze bidprentjescollectie is nauwkeurig volledig gedigitaliseerd. U kunt de collectie digitaal raadplegen in onze studiezaal. Het is ook mogelijk tegen een vergoeding een kopie aan te vragen.

Tip: Op de website www.steindenaren.nl vindt u vele duizenden bidprentjes, maar ook veel foto's over Stein en haar inwoners.

Ook Stein heeft in vroegere jaren zijn kluizenaars gehad, maar het tragische uiteinde van de laatste kluizenaar van Stein, willen wij U niet onthouden. Hoewel de geschiedenis daarvan in die dagen nooit wereldkundig is geworden lag aan de eenvoudige reden dat er toen nog geen dagbladcorrespondenten bestonden onder de landelijke bevolking in deze streek.

Ene zekere Jacob Bernard Schotten werd geboren op 25 januari 1838 te Delhoven in de Duitse gemeente Dormagen, binnen het huwelijk van Peter Schotten en Anna Maria Sindorf. Of hij zijn hele jeugd in Dormagen heeft gewoond is niet bekend. We komen hem eerst tegen als "eremiet’ wonende te Krawinkel, Geleen. Op 27 maart 1871 verhuisde hij van Krawinkel naar Stein gelegen aan de boorden van de Maas.

Middels een oud artikel dat verscheen in de Tilburgse Courant op 26 januari 1912, nemen wij U mee terug in de tijd, toen Craandijk en Schipperus deel 6 van hun "Wandelingen door Nederland maakten met pen en potlood" in 1882 publiceerden (download hier het betreffende ebook >>) En bij die gelegenheid ook een bezoek brachten aan het plaatsje Stein, waarover Craandijk het volgende schreef;

"Bij de gedachte, om hier in een van die huizen te wonen, zelfs om in den zomer hier enigen tijd te vertoeven, zouden wij huiveren. Maar schilderachtig in hooge mate is het wonderlijke dorp. Bij elken voetstap vinden wij een tafereeltje, dat den kunstenaar in verzoeking zou brengen, om er zijn ezel te plaatsen, of althans zijn schetsboek open te slaan, verrukt over de lijnen en kleuren, die zijn oog hier treffen, waar ieder hoekje een schilderij is en iedere schrede weer een verrassing bereidt.
En in een van die schilderachtige uithoekjes, in den lommer van rijzige olmen aan den zoom van vruchtbare akkerlanden enerzijds en een woud van hazelaars anderzijds, verhief zich geheel alleen een landelijk kapelleke, dat er bij mijn laatste bezoek, enkele jaren terug, nog stond en ook thans nog staan zal.

Litho: bron www.dbnl.org

Naast het kapelleke, onmiddellijk eraan vast gebouwd, bevond zich een schamel woninkje, bestaande uit twee vertrekjes .... het vreedzaam verblijf van den kluizenaar, die er zijn leven doorbracht in werken en gebed voor de menschen, die hem van hun eenvoud meedeelden om te leven, giften en gaven in natura, waarvan weer het grootste deel verhuisde naar de armsten der armen.

Hoe menigmaal heb ik als kind uit zijn hand een prentje aangenomen, dat hij te voorschijn haalde uit een lederen portefeuille, die hij steeds bij zich droeg in den wijden zak van zijn bruine en grove kluizenaarspij, wanneer hij op termijn kwam en zijn aalmoes had ontvangen. Ja het was voor ons, kinderen, een feest als de goede “Monfreer”, zo als wij hem noemden als een verbastering van “monfrère”, een naam, dien hij in den volksmond droeg, op zijn rondgang onze woning aandeed. Want een mooi prentje, schaarsche rijkdom in die dagen en in dat plaatsje, was voor ons een zeldzaam welkoms geschenk, te meer ook om het vriendelijke woord van den kluizenaar, waarmee het gepaard ging.

Maar nu nestelde in die dagen in Stein een bende, die den naam droeg van de “Commune” en die uren ver in den omtrek zelfs berucht was om haar baldadigheden, diefstallen, roven en vernielingen, die ze alom pleegde. Een bende, die meer dan honderd bandieten sterk was. gerekruteerd uit brikkenbakkers en boerenzonen, en die denken deed aan de beruchte bokkenrijders van ongeveer een eeuw vroeger.
Het was een georganiseerde horde, die er een eigen taal op na hield, zelfs bij hun stroop- en vernielingstochten een wachtwoord uitgaven, en waarvan elk der leden voorzien was van een uniform fluitje, waarmee ze elkander signalen toestuurden en waarschuwden.

De oudere bewoners van Stein zullen zich nog wel levendig herinneren, met hoeveel angst en zorg ze 's avonds hun erf beveiligden en de houten blinden steviger grendelden, als tegen het vallen der duisternis van alle kanten van het dorp de schrille en onheilspellende tonen der fluitjes weerklonken ten teeken, dat de bende dien nacht bijeenkomst had. En meer dan een, tegen wie de bende een wrok of geen wrok koesterde, vond 's morgens zijn tuinen vernield, zijn fruitboomen gerooid of verwoest, zijn akkers vertrapt, terwijl niet zelden de daken hunner woningen met steenen werden verbrijzeld, de blinden gerameid en de ruiten ingeslagen.